موسیقی

نویسنده: آلبرتو ائوزونی، ترجمه: سهراب مژده

سخنی از مترجم

در میان انبوهی از نوشته های موسیقی، که در فرهنگ پیشرو ایتالیا براستی مرز نمی شناسند، این اثر را عمدتا بدین دلیل انتخاب کردم که هنر موسیقی را در ارتباط با هنرهای فیگوراتیو، بویژه هنر نقاشی، بررسی کرده است. از این دیگاه، ما با مطالعه ی کتاب حاضر، نه تنها با فلسفه ی موسیقی اروپایی آشنا می شویم، بلکه با دوره ها و جریانات هنری ای که زمینه های پیدایش رنساس و تحولات همه جانبه ی اروپا را پایه ریزی کردند، آشنا می گردیم.

موسیقی

پیش سخن نویسنده ی کتاب:

این فرهنگ نامه، از راه معرفی مجموعه ای از تصاویر، که به اشکال مختلف با دنیای موسیقی در ارتباطند، لگامهایی را که هنر اصوات، همیشه با تاریخ مدنیت حفظ کرده است، به نمایش می گذارد.

از طریق ارزشهای دقیق سمبولیک و نمادین(Allegorica)، و بر مبنای اصوات تولید شده، صدای انسان و صدای ابزار موسیقی، عملا تعدادی از مهمترین موضوعات میتولوژی کلاسیک را تشکیل داده اند، همانگونه که با سوژه هایی چون مذهب و گسترش زندگی مدنی نیز،همگامی داشته اند.

مجموعه ای از تصاویر ابزار موسیقی(ایکونوگرافی)، که غالبا، درریز بخشها(Particolari)با دقت به تصویر کشیده شده اند، با دادن اطلاعاتی در باره ی حتی روش اجرایی سازها، در دوره های مختلف تاریخی، در گسترش هنر ساز سازی، طبقه بندی سازها، و شناخت تاریخ آنان، نقش عمده ای را ایفا کرده اند.

کتاب حاضر، به دو بخش اصلی تقسیم شده است، اولین بخش نیز به نوبه ی خود به چهار زیر بخش تقسیم گردیده است. اولین بخش، در مورد نقش موسیقی در درون یک زبان سمبولیک، به جستجو می پردازد، زبانی سمبولیک که  مقولاتی مهم از نوع فلسفی و یا مفهومی(concetto) را به زبان تصاویر، به کلک می کشد.

تصویر بر روی جلد (اولین تصویر): اثر کاراوججو(‏‎(Caravaggio‏ است نام اثر: نوازنده ی لیوت (لوت)؛ سال 1595-1596.‏

محل نگاهداری:سن پیتربورگ ارمیتاژ ((San Pietroburgo, Ermitage

جداسازی بخش تئوریک موسیقی از جنبه های اجرایی آن، که در فلسفه ی یونان مطرح و از طرف تئوری های نوافلاطونی تقویت شد، بعنوان مثال، به تصاویری بدل میگردد که مفهوم هارمونی  کرات را به نمایش می گذارند.  در آنجا که به عصر انسان و عشق مربوط می شود، موسیقی به بررسی ریتم های هستی پرداخته، ونقش معالجه گر، وحدت آفرین، و نیزنقش خویش را در خلقت و یا ایجاد هارمونی بیان میدارد. همزمان با آن، حضور ساکت ابزار موسیقی، در کنار کتاب ها، گل ها و اشیایی با زیبایی بی مثال، مفهوم کشش به سوی "بیهودگی های هستی" را برجسته می کند، و اضمحلال را که سرنوشت جهان مادی و یا جهان قابل حس است، بگونه ای روشن، به تصویر می کشد.

بخش دوم، رابطه ی موسیقی را با میت های کلاسیک بررسی می کند. با تحلیل  فیگور اپوللو ((Apollo و الهه های ((Muse نوین، تضاد میان هارمونی نوع اپوللو، و ریتم های بی بند و بار موسیقی نمایشی - تشریفاتی متعلق به دیونیزو (*(Dionisio را  به تصویر می کشد.

فیگورهایی مانند آریون((Arione و ارفه او((Orfeo، که نمادی حقیقی ازشکل انسانی شده ی موسیقی اند، برعکس، بیانگر قدرت شعر و هنر اصوات  اند، قدرتی که مرگ را به مبارزه می خواند و موانع آن را پشت سر می گذارد.

سومین بخش، در برگیرنده ی سوژه های اصلی مذهبی است، که در آنها موسیقی، از آنجائی که، بعنوان مثال، بیانگر هارمونی پردیسی و یا کاکوفونی ((cacofonie جهنمی است، نقش بسیار مهمی را بازی می کند.

موسیقی علاوه بر این، یک جابجایی قابل لمس را در ایکونوگرافی* داوید و در بینهایت سکانس های کنسرت های  فرشتگان دنبال می نماید.

با اینکه ابزار موسیقی، غالبا در تصاویر، بدقت بازتولید شده اند، اما باید در نظر داشت که ارکسترها ی الهی ((divine دارای درجه ای از انتزاع نیز هستند، و هنرمندان غالبا بر اساس آنچه به خاطر سپرده اند، عمل می کنند، و یا اینکه ، بی آنکه نگران بازتولید دقیق ریز بخشها باشند، به کپی مدل سازها می پردازند.

تا آنجا که به سوژه های میت های مقدس (agiografico)* مربوط می شود، فیگور سنتا چه چیلیا (San. Cecilia)، نقشی اساسی را بعهده می گیرد.

سنتا چه چیلیا، بگونه ای تکراری در قالب خواننده ی آسمانی و یا نوارنده ظاهر میگردد، و این در حالی است که او از طرف فرشتگانی که سیاهه ی پاره نت ها ( (spartitiرا بدست گرفته اند و یا در نقش های مختلف ترکیبی، از آواز گرفته، تا نواختن سازها را به نمایش می گذارند، همراهی شده است.

بخش چهارم، مربوط به اجرای موسیقی است. در واقع موسیقی همیشه به فضای زندگی انسانی، چه در مراسم جمعی و تشریفاتی، و چه در فضاهای خصوصی ((intime، مربوط بوده  است. ایکونوگرافی، غالبا مکانهای موسیقی را تعیین و آنان را محدود می کند: کلیساها، تئاترها و سالن های کنسرت، فضاهای  روستایی شبانی ساده و آرام، و یا خیاباهای عادی شهری، که محل اجرای نوازندگان خیابانی می باشند.

در کنار نقش موسیقی، در سیستم تربیتی، اهمیت اجرا و نواختن موسیقی نیز، مورد تحلیل قرار می گیرد. پایداری و بقای عناصر نمادین، مشتق از دوره ی رنساس، همیشه هر چه بیشتر با حضور اجرای واقعی موسیقی، همراه می شود. این کار باعث می گردد که ایگونوگرافی در تعیین و تعریف ابزارهای موسیقی، دقت بیشتری را بخرج دهد.

دومین بخش این کتاب، به ایکونوگرافی ابزار اصلی موسیقی سنتی غربی، اختصاص داده شده است، یعنی از زمان مدنیت یونانی و رمی، تا به امروز.

تصویر شماره 2: دانته گابریل روستتی((Dante Gabriel Rossetti

نام اثر: -  La Ghirlandata(part) سال 1873

محل نگاهداری: لندن Guildhall Art Gallery

در کنار بعضی از اطلاعات مربوط به تغییر و تحول سازها و ابزار موسیقی، در موقعیت های ویژه ی تاریخی، و زیبایی شناسی موسیقی، سعی شده است آثاری معرفی گردد که در آنها رابطه ی بین ایکونوگرافی و  ارگانولوژی((organologia بروشنی به نمایش گذاشته شود.

برای تعریف وتشریح یک ساز و یا ابزار موسیقی، ابتدا لازم است که آن ساز مشخص گردد،  بعد با مدلهایی که در درون موزه ها جای گرفته اند و یا دراسناد توافق شده(trattati)هرعصر توضیح داده شده اند، در سبد قیاس قرار گیرد، و در پایان، فاکتور آن، یعنی ویژگیهای ساختاری آن، تعیین گردد.

این شیوه ی تحلیلی بما اجازه میدهد، که به پاره ای از پرسش ها، در باره ی سازها، پاسخ دهیم. مثلا اینکه نوع ویژه ای از ساز، در چه زمانی پیدایش یافته، و در چه زمانی بهره گیری از آن و یا نواختن آن پایان پذیرفته است. علاوه بر آن، این اسلوب کاری، به ما یاری میرساند، تا روند تحولات این سازها را روشن سازیم، تکنیک های صوتی ویژه ی آنها را تشخیص دهیم، و معیارها و چگونگی  طراحی و ساختن آن  را، تعیین کنیم.

علاوه بر این، آثاری معرفی شده اند که در آنها بهره گیری هنر معاصر، از بازسازی تعدادی از سازها، و یا قرار دادن مستقیم آنها در مدار مفهومی(*(concettuale و یا اجرایی، پرفورماتیو(*(performativo، برجسته شده است.

(پایان پیش سخن نویسنده)

هارمونی جهانی

Harmonia mundi

موسیقی،  یا علم و هنر اصوات، از دوران  قرون  وسطی‎ ‎از طریق سمبل ها و تصاویر، و یا به زبان الگوریک((allegorico معرفی شده است، زبانی  که اصل الهیت هنر را برجسته، و روابط‎ ‎ آن را با هارمونی جهانی‏ بیان میدارد.‏

فیثاغورث، دکترین خویش را براین اساس فرموله کرد که سیارات آسمانی، با گذار خویش از اتر((etere، اصواتی را تولید می کنند؛ این اصوات دارای نوعی ارتباطات عددی هستند، بگونه ای که هارمونی های جهانی را به نمایش می گذارند.

افلاطون نیز، به نوبه ی خود، در خطوط مشهوری از کتاب جمهور خویش، جهانی را توضیح میدهد که در آن کرات آسمانی، بعلت ملودی بلا انقطاع سیرن ها، و بر اساس یک طرح تعیین شده ای از طرف الهه ی ضرورت، حرکت می کنند.

بسیاری از عناصر مفهومی موسیقی کلاسیک، و درمیان آنان ایده ی موسیقی، همانند ایماژ خلقت جهانی، و سازماندهی منظم آن، به دوره ی قرون وسطی منتقل شده، و بر بینش  خداشناسانه (تئولوژیک) مسیحیت انطباق یافته اند.

مفهوم هارمونی جهانی، ویا هارمونی کرات، که از طریق سنت آگوستینو و بوئتزیو((Boezio، بسط یافته است، آرام آرام از کرات گذر کرده، و برای اینکه رابطه ی هارمونیک میان خالق و مخلوقات را ایجاد کند، به  آسمان مسیحیت راه یافته است.

علاوه بر این، بر جدایی موسیقی به مفهوم ابزار برتر اوجگیری عرفانی( میستیک)، و موسیقی همانند عامل هیجانات  بی نظم، و همچنین ابزار گناه، که از ماتریس افلاطونی است، پا فشاری شده است. علاوه بر اینها قرون وسطی، از فلسفه ی قدیم، حتی تقسیم بین تئوری و پراتیک موسیقی را نیز، به ارث برده است.

تصویر شماره 3: مینیاتور، نام: موسیقی((la Musica، برگرفته از انستیتوی موسیقی(( De institutione musicae سه ورینو بوئتزیو((Severino Boezio ، متعلق به حدود سال 1350 است ، که در شهر ناپل و در کتابخانه ملی نگهداری می شود.

اولین مقوله، یعنی تئوری موسیقی به مفهوم علم تفکر و تعقل، قادر به نشان دادن و مشخص کردن نسبتهای عددی ای می باشد که ‏هارمونی جهانی را تنظیم می کنند؛ این مقوله در سیستم دکترین چهارتایی، یا کوادری ویوم(‏‎(quadrivium‎، در کنار ‏ریاضیات، هندسه و نجوم جای گرفته، و همراه با سیستم سه تایی، یا تری ویوم(‏trivium‏)، یعنی، گراماتیک، دیالکتیک و ‏رتوریک، باهم، هفت هنر لیبرال‎ ‎‏(‏‎(sette arti liberali‎‏ را تشکیل داده اند. عمل‎ ‎‏ این هنر هفتگانه، بر مبنای عقاید بیان شده، به ‏انسان امکان میدهد تا به کشف حضور الهی ‏دست یابد.‏

دومین مقوله، که با تمرین و اجرای موسیقی ابزاری و صوتی، یعنی با نواختن ساز و خوانندگی، مشخص می گردد، عمدتا  جهات  و جنبه های  هیجانی را به نمایش می گذارد.

تصویر شماره 4

اثر جرج سیرلین(Jorg Syrlin) می باشد. نام اثر: پیرمرد، فیثاغورت است. اثری ازچوب، و در جایگاه پشتی صندلی جای گرفته است. این اثرمربوط به سالهای 1469- 1474 می باشد.

مکان نگاهداری: کاتدرال ئولم(